Your browser doesn’t support HTML5
"Қазақстанның демографиясына қызығамыз". Еуроодақтың Астанадағы елшісі Алешка Симкичпен сұхбат
"ҒАЛАМДЫҚ ҚАҚПА" ЖӘНЕ ҚАЗАҚСТАН
– Самарқандағы саммитте Еуроодақ Орталық Азияға 12 млрд евро инвестиция құятынын мәлімдеді. Оның ішінде 3 млрд евро көлік және тасымал саласына; 2,5 млрд евро стратегиялық маңызы бар шикізатты өңдеуге; 6,4 млрд евро су, климат және энергетика саласына және 100 млн евро цифрлық байланысқа бөлінбек. Мұның қай бөлігі Қазақстанға жұмсалады немесе бұл инвестиция Қазақстан экономикасына қалай әсер етпек?
– Біз Орталық Азия мен осы аймақтағы Қазақстанды көптеген сала бойынша болашағы зор әріптес деп қарастырамыз. Оның ішінде сіз атап өткен, біз инвестиция құйғалы отырған салалар да бар. Бұл жердегі идея мынадай: біз жобаларды жүзеге асыра алады деген жергілікті әріптесті табамыз, содан кейін Еуропадан инвестиция келеді. Бұл – мемлекеттер немесе компаниялар келіп, оп-оңай ала салатын қазына емес. Әуелі жақсы жоба болғаны керек. Кейін сол жобаға банктер мен инвесторлар тартылады. Жоба орнықты болғаны шарт, сонда ғана олар қаржылай қолдауға ие болады.
Сіз айтқан көлік және логистика компаниялары, климат акторлары, энергетика акторлары және өзге де салалар бұдан пайда көруі мүмкін. Бастысы орнықтылық талабына сай, Еуроодақ пен Қазақстан арасындағы және Еуроодақ пен Орталық Азия арасындағы әріптестік келісіміне сай жоба болуы керек.
– Бірлескен баспасөз мәслихатында Еурокомиссия президенті Урсула фон дер Ляйен биылдың өзінде Қазақстанның 2 мың мектебі Еуропа спутниктеріне қосылатынын мәлімдеді. Бұл инвестиция ма, әлде көмек пе?
– Бұл - инвестиция және ол цифрлық байланыс бағыты аясында келісілген. Саммит кезінде талқыланған маңызды элементтердің бірі осы болды.
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ Самарқандағы саммит: Еуроодақ Орталық Азияда үшінші ойыншы бола ала ма?ТРАНСКАСПИЙ ДӘЛІЗІ: ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІП
– Еуроодақ пен Орталық Азия саммиті кезінде аталған төрт басым бағыттың бірі - Транскаспий дәлізі. Оның бір бөлігі Каспий теңізінің үстінен өтеді. Алайда бұл теңіз тартылып келеді. Сарапшылар теңіздің тартылуы Орта дәліз ретінде танылған осы Транскаспий бағытына қауіп төндіретінін айтады. Бұл қауіптер туралы ойыңыз қандай? Оның әсерін азайту жөнінде стратегия бар ма?
– Сіз өте маңызды мәселені қозғап отырсыз. Еуропа тілімен айтқанда Транскаспий дәлізі, жергілікті деңгейде Орта дәліз деп аталатын бұл бағыт күре жол я темір жол салумен шектелмейді. Әрине, оның мақсаты шығыстан батысқа және батыстан шығысқа тауар тасу екені белгілі. Бірақ сіздің айтып отырғаныңыз жөн. Каспий теңізінде қоршаған ортаға төнетін қауіп бар, оның тартылғанын ешкім қаламайды. Банктер осы жобаларға инвестиция құярда немесе несие берерде бұл жобалардың қоршаған ортаға әсерін ескереді.
Қазір порттар мен порт инфрақұрылымдары жөнінде жұмыс жүріп жатыр. Кейбір еуропалық порттардың жақсы тәжірибесі бар. Ешқандай елдің атын атағым келмейді, бірақ жақсы тәжірибе бар. Қазір олар қоршаған ортаға тиетін жағымсыз әсерді болдырмау жөнінде бірлесе жұмыс істей бастады.
Мұндағы ниет басқа бағыттарды алмастыру емес, бар болғаны балама бағыт ұсыну ғана. Қазір бұл жобада екі қиындық бар. Соның бірі – Каспий теңізінде тасымал көрсеткішін елеулі түрде өзгертетіндей кеме саны жоқ. Бұл бір. Екіншіден, қоршаған орта мәселесі бар. Бұл жөнінде эколог мамандармен сөйлесіп, жағымсыз әсерге жол бермеу жайлы талқы өткіземіз. Еуропа жобалары үшін орнықтылық – маңызды талап.
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ Үкімет суы тартылған Каспий табанын қазғызбақ. Салдары бола ма?– Қазақстан жағынан айтылып отырған шешімдердің бірі – портқа апаратын канал қазу. Бірақ эколог белсенділер бұған сенімсіздікпен қарайды.
– Қоршаған орта мамандарымен кеңесеміз. Онсыз болмайды. Өйткені Еуропа Одағы тек табысты ойламайды, одақ жергілікті қауымға, қоршаған ортаға төнетін қауіпке басымдық береді. Бұл талап Орталық Азиядағы барлық жобаны қамтиды. Біз инвестициямыздың экологияға зиян тигізгенін қаламаймыз. Мұның Каспий теңізіне де қатысы бар.
ҚАЗАҚСТАН ЕУРОПА ИНВЕСТОРЛАРЫ ҮШІН ТАРТЫМДЫ МА?
– Еуропа инвесторларын Орталық Азия секілді дамушы аймақтарға тарту күрделі шаруа екені белгілі. Олар елдегі жемқорлық индексіне, саяси тұрақтылыққа, теңдік және тежемелік жүйеге, үкіметтің ашықтығына мән береді. Қазақстанның бұл жөніндегі көрсеткіштері қандай, бұл ел еуропалық инвесторларға тартымды ма?
– Меніңше, Қазақстанда екі қиындық бар және оны еңсеру жөніндегі жұмыстарды жалғастырған жөн. Біріншіден, еуропалық компаниялар сіз туралы білуі керек. Осы күнге дейін Қазақстан еуропалықтар инвестиция құятын нарық болмаған. Сірә, мұнай және газ саласындағы инвестицияны атап өтпеске болмас, дегенмен біз қазір одан да кең ауқымды қарастырып отырмыз. Демек, әуелі Қазақстан мен Орталық Азияның әлеуетін жарнамалау қажет.
Орталық Азия және Еуропа Одағы саммитінің қатысушылары. Самарқанд, Өзбекстан. 4 сәуір, 2025 жыл.
Екіншісі – сіз айтқан инвестициялық климат мәселесі. Компаниялар өз инвестициясының қауіпсіздігіне сенімді болғысы келеді. Егер қандай да бір мәселе туса, заң үстемдігі болғаны абзал. Жемқорлық болмағаны керек. Өйткені жемқорлық инвестициялық климатқа әсер етуі мүмкін. Біз бұл жөнінде Қазақстанмен және Орталық Азиямен жұмыс істеп жатырмыз.
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ Қазақстан сирек жер металдарының ірі кеніші табылғанын жариялады. Шынымен солай ма?Жалпы Орталық Азия деңгейінде қиындықтар әлі де бар. Қазақстан президенті мен үкіметі заң үстемдігін күшейтеміз деп бекініп отыр. Кей реформаларды байқап жатырмыз, бірақ олардың одан да жылдам жүргенін қалаймыз. Яғни біз әріптестігімізді нығайту жөніндегі жұмыстарымызды жалғастыра береміз. Бұл жерде әрине заң үстемдігі және инвестициялық климат үшін маңызды өзге де факторлар ескеріледі.
ЕУРООДАҚ ПЕН ҚЫТАЙ БӘСЕКЕЛЕС ПЕ?
– Сарашылар Еуроодақтың "Ғаламдық қақпа" бастамасы Қытайдың "Бір жол, бір белдеу" бастамасына бәсекелес екенін айтады. Бұл салыстыру қаншалық қисынды деп ойлайсыз?
– Білесіз бе, біз бәріміз бәсекелеспіз. Бұл – өте тартымды аймақ. Қазақстан мен Орталық Азия қазір өте ұтымды жағдайда тұр және үлкен акторлардың бәрі бұл аймаққа қызығушылық танытып отыр. Бұл акторлардың арасында Ресей де бар, Үндістан да бар, АҚШ пен Жапония да бар. Ойыншылар көп. Сол себепті бәсекенің болғаны қисынды. "Ғаламдық қақпаны" "Бір жол, бір белдеумен" немесе Қытайдың өзге де ірі бастамаларымен салыстырар болсақ, мұнда бәсекеге қажеттілік те жоқ, өйткені атқарар жұмыс та аз емес.
Франция президенті Эмманюэль Макрон, Қытай президенті Си Цзиньпин және Еурокомиссия президенті Урсула фон дер Ляйен. Париж, 2024 жылғы 6 мамыр.
Меніңше, мұндайда Орталық Азия елдерінің өзі не нәрсеге басымдық беретінін, сол басымдық аясында кімнің инвестициясын құп көретінін анықтауы қажет. Бәсеке тұрғысынан Қытайдың да, Еуроодақтың да елеулі артықшылықтары бар. Еуроодақтың артықшылығы жайла айтар болсақ, біз әрдайым әріптестікке, жергілікті ортаға үлес қосуға ұмтыламыз. Мұның ішінде жұртқа жұмыс орнын ашу, білім беру бағыттары бар. Яғни әрдайым қандай да бір игілік қалдырғымыз келеді. Бұл тұрғыдан біз үшін қоршаған орта – өте маңызды фактор.
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ Қытай "Бір белдеу – бір жол" арқылы Қазақстандағы белсенділігін қалай арттырды?Әріптестеріміз бұл мәселеге көңіл бөлмей отыр дегеніміз емес, бірақ инвестиция құярда біз қоршаған ортаға басымдық береміз. Қорыта айтқанда, иә, бәсеке бар. Бірақ бір-бірімізді толықтыра жұмыс істеуге де болады. Болашақ ұрпаққа инфрақұрылым тұрғысынан не қалдырғысы келетінін, кімнің инвестициясы тартымды екенін мемлекеттің не аймақтың өзі шешуі қажет. Бірақ бәсеке тұрғысынан біз мықты үміткерміз.
ЕУРООДАҚ ӘРІПТЕСТІГІНІҢ АРТЫҚШЫЛЫҒЫ ҚАНДАЙ?
– Саммиттен кейінгі баспасөз мәслихатында журналистердің бірі одақ басшыларына жүгініп, әріптестік тұрғысынан Орталық Азия үшін Еуроодақтың Қытай мен Ресейден артықшылығы қандай деп сұрады. Бұл сұраққа Еурокомиссия президенті Урсула фон дер Ляйен жауап беріп, Еуропа Одағы қазбаларды шикізат күйінде шетелге әкету саясатынын ұстанбайды деді. Ол Еуроодақ екіжақты тиімді болатын, шикізатты сол елдің өзінде өңдеп, жергілікті үлесті күшейтетін жолды құп көретінін айтты. Бұл жақсы ниет. Бірақ осыған дейінгі тәжірибеге қарасақ және Еуропа талаптарының жоғары екенін ескерсек, мұны жүзеге асыру оңай болмайтын көрінеді. Урсула фон дер Ляйен айтқан үлгіні іске асыруда қандай қиындықтар шығуы мүмкін деп ойлайсыз?
Одақ еуропалықтарды әкелгісі келмейді, бұл қымбатқа шығады.
– Оның айтқысы келгені мынау болар: Еуропа Одағы бұл аймаққа, соның ішінде Қазақстанға ұзақмерзіміді инвестиция салғысы келеді. Бұл дегеніңіз адамдардың өзіне инвестиция салу дегенді білдіреді. Қазақстан мен Орталық Азиядағы өзге де елдердің демографиясы керемет. Біз Еуропа Одағында бұған қызыға қараймыз. Мәселе тек халық санының артуында ғана емес. Мәселе халықтың еңбекқорлығында. Еуропаға көшіру немесе сол жақтан адам әкелудің орнына өз елін сүйетін, өз елінде тұрғысы келетін адамдарға жұмыс орнын ашқымыз келеді. Қазақстанмен ұзақмерзімді әріптестігіміз осыған арқау болады деп білеміз.
Қазақстанда тұратын болған соң, Қазақстан туралы көбірек айта аламын. Бірақ бұл сөзімнің бүкіл аймаққа қатысы бар. Еуроодақ осы жерге инвестиция салып, осы жерде адам жалдағанды құп көреді. Одақ еуропалықтарды әкелгісі келмейді, бұл қымбатқа шығады. Одан да жергілікті жұртты үйретіп, олардың біліміне инвестиция құйған артық. Көптеген қазақ азаматы шетелде білім алып, академиялық атақтарға қол жеткізіп жатыр. Біз оларға сондай-ақ кәсіптік білім ұсынғымыз келеді. Яғни біз осы аймақтағы халықтың әлеуетін пайдаланған жөн деп санаймыз.
ЕҢБЕК МИГРАЦИЯСЫ
– Еуропа елдерінде демографиялық өзгерістер болып жатыр. Ал Қазақстанда шетелге жұмыс істеймін деп кетіп жатқандар саны артып келеді. Кейбірі ол жақта заңсыз жүр. Бірақ заңды жолмен жұмысқа бару тетігін ұсынып жатқан елдер де бар. Соның бірі Ұлыбритания. Бұдан бөлек Астана Сеулмен де келіссөз жүргізіп, Оңтүстік Кореяға жұмысқа баруды заңдастыру жолын қарастырып жатыр. Еуроодақ пен Қазақстан арасында мұндай әріптестікке жол бар ма?
Қазақстан заңсыз миграция тұрғысынан қауіп көзі емес.
– Бір нәрсені нақтылай кетейін. Еуропа Одағының жұмыс істеуге рұқсат, миграция мәселелерін жалпы Еуропа деңгейінде шешуге құзыреті жоқ. Бұл – одаққа мүше елдердің жеке құзыретіндегі мәселе. Яғни Еуроодақ қандайда да бір мүше елге Қазақстан азаматтары үшін заңыңды өзгерт деп талап қоя алмайды.
Сіз айтып отырған Ұлыбритания моделін білемін. Ол көбіне маусымдық жұмыстарды, жоғары біліктілікті қажет етпейтін жұмыстарды қамтиды. Мұндай модель Еуроодақ деңгейінде қарастырылмаған болса да, жұмысқа заңды жолмен бару жолдары көп. Қазақстанның көптеген азаматы Еуроодаққа мүше елдерде жұмыс істейтінін білемін. Оның ішінде автокөлік саласы бар, басқасы бар. Яғни жұмысқа бару мүмкіндіктері жоқ емес деген сөз. Бірақ айтайын дегенім, одаққа мүше әр елдің өз заңы бар және ол заң жақын арада өзгере қоймауы мүмкін. Бірақ заңды жолдар қазір де бар. Нақты қай компанияға, қай салаға барғыңыз келетінін білсеңіз, заңды тетіктер табылады.
Дұрыс айтасыз, Еуропа жұмыс күшіне, соның ішінде білікті жұмыс күшіне мұқтаж. Бірақ жақын арада одақ деңгейінде шешім бола қоймайды.
Дегенмен Еуроодақ заңсыз миграцияны құп көрмейді. Бұл тұрғыда Қазақстаннан азаматтарынан қауіп көрмейміз. Түрлі кейстер кездесіп жатады, бірақ жалпы алғанда Қазақстан заңсыз миграция тұрғысынан қауіп көзі емес.
ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ОРТАҚ СЫРТҚЫ САЯСАТ ҰСТАНА МА?
– Орталық Азия және Еуропа Одағы саммиті алғаш рет өткенімен, Орталық Азия + 1 форматындағы кездесулер бұған дейін де болған. Кейінгі жылдары бұл формат танымал бола түсті. Бірақ кей сарапшылар Орталық Азияның әріптестері әлі де екіжақты қарым-қатынасқа басымдық беретінін айтады. Орталық Азия ортақ сыртқы саясат жүргізуге қаншалық дайын?
– Біздің бұл форматқа ден қойғанымыздың себебі бар. Біріншіден, Еуропа Одағының өзі бірнеше мемлекеттің басын қосқан аймақтық құрылым. Сондықтан біз үшін бес мемлекеттен тұратын Орталық Азия аймағымен жалпы әріптестік орнатудың қисыны бар. Бәлкім болашақта бұл форматқа Орталық Азиядан бөлек елдер де қосылып қалар.
Бізге Орталық Азия мемлекеттері өзара жұмыс істей алғаны да маңызды. Еуропа Одағының мысалын айтайын. 27 мемлекетпіз: әрқайсысының өзіндік ішкі қауіп-қатері, ұлттық мүддесі, ерекшелігі бар. Орналасқан жері бөлек, тарихи-экономикалық дамуы бөлек. Бірақ сонымен бірге олардың ортақ мүдделері де бар.
Дәл сол секілді Орталық Азия елдерінің де ортақ мәселелері бар. Оларды географиясы, сауда-саттық, көлік байланысы, қоршаған орта мәселесі, су тапшылығы және өзге де факторлар біріктіреді. Бұл мәселелерді ешбір ел жекедара шеше алмайды. Сол себепті олар бәріне ортақ проблемалармен бірлесе күресуге мұқтаж. Ол үшін бұл елдер бірігіп жұмыс істей алуы қажет. Осы тұрғыдан "Орталық Азия +" форматы бұл елдердің өзара әріптестігін күшейтетін қосымша фактор болуы мүмкін.
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ C5 еді, C8 бола ма? Трамп әкімшілігінің Орталық Азияға қатысты саясаты қандай болмақ?ЕУРООДАҚ ЕЛІНЕ ВИЗА АЛУ ҚАЛАЙ ЖЕҢІЛДЕМЕК?
– Еуроодақтың сыртқы істер және қауіпсіздік жөніндегі жоғарғы өкілі Кая Каллас саммит қарсаңында Қазақстанға сапарлап, осы ел азаматтарына виза беру шарты жеңілдеуі мүмкін екенін айтқан еді. Еуроодаққа мүше елге виза алу қалай жеңілдемек?
– Виза тәртібін жеңілдету – менің сүйікті сұрағым. Біз мұны виза тәртібін жеңілдету деп атаймыз. Бұл дегеніңіз Қазақстан мен Еуроодақ келіссөз бастайтынын білдіреді. Дәл қазір бұл күрделі, көп уақыт алатын және қымбат процесс. Кейде адамның еңсесін түсіріп жібереді.
Келіссөз аясында талқыланатын тәртіп мынадай: Еуроодақ елдерінің барлығында визаға қажет құжаттар тізімі бірдей болады. Бағасы да бір ізге түседі және қазіргіден арзандайды. Келіссөздің бұл бөлігі Еуроодаққа мүше елдер арасында жүреді.
Осыған дейін айтқанымдай, Еуроодақ ішінде қандай да бір елге виза алу, сол елге бару мәселесін Брюссель шешпейді. Мұны сол елдің өзі шешеді. Сондықтан бұл келіссөз ұзақ уақытқа ұласуы мүмкін. Бәлкім бір жыл, бәлкім екі жыл. Нақты уақытын сізге айта алмаймын, мұның бәрі Еуроодаққа мүше елдерге байланысты. Олар визаға тапсырушы Қазақстан азаматтарына қандай талап қоятынын өздері шешуі қажет. Бұл жерде көп мәселеге мән беріледі. Соның бірі – миграция қаупі. Бірақ Қазақстаннан мұндай қауіп төніп тұрмағанын осыған дейін де айттым. Дегенмен бұдан өзге де шарттар бар.
Қысқа қайырар болсам, келіссөзді бастайтын алғашқы қадам жасалғанына қуаныштымыз. Өйткені бұл оңай процесс емес. Келіссөз басталады, ол біршама уақыт алады, бірақ нәтижесінде қазақ азаматтары үшін виза алу тәртібі жеңілдей түседі.
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ Еңбек мигранттары неліктен Ұлыбританияға ағыла бастады? Араб әлемімен байланысты күшейту ОА елдерін біріктіре ала ма?ОРТАЛЫҚ АЗИЯДАҒЫ АДАМ ҚҰҚЫҒЫ
– Саммит алдында Human Rights Watch ұйымы Еуроодаққа үндеу жасап, Орталық Азиядағы адам құқығы мәселесін қозғауға шақырды. Саммит кезінде осы мәселені қозғауға мүмкіндік болды ма?
Адам құқығы – шетін мәселе.
– Болды. Адам құқығы – әрдайым шетін тақырып және біз ол туралы әрдайым жария айта бермейміз, сол үшін бізді осы мәселені қозғамадыңдар деп айыптап жатады. Бірақ біз адам құқығын, әсіресе Human Rights Watch пен адам құқығы жөніндегі өзге де ұйымдар айтатын мәселелерді қозғап жүрміз. Бізде сондай-ақ азаматтық қоғам форумдары, аймақ форумдары бар. Соның бірі биыл Алматыда өтті. Мұндай жиындарда біз азаматтық қоғам және адам құқығы акторларын тыңдаймыз. Біз бұл мәселелерді түрлі форматта қозғаймыз, саммит – солардың бірі.
Сондай-ақ бізде әріптестік нығайту келісімі аясында жылына бір рет адам құқығы диалогы өтіп тұрады. Биылғысы Брюссельде болды. Оған бас прокуратура мен әділет министрлігінің өкілдері қатысып, оларға жайсыз сұрақтар қойылды. Мен қазір Қазақстан туралы айтып тұрмын. Егер бүкіл аймақ елдерін алсақ, барлығымен бірдей кеңейтілген әріптестік жоқ, десе де адам құқығы диалогы өтіп тұрады.
Бұдан бөлек, әр екі ай сайын Қазақстанда әділет министрлігімен және омбудсменмен дискуссия өткіземіз. Сондай-ақ жақында Қазақстанға Әмбебап мерзімді шолу есебі арналды. Онда Еуроодақ пен оған мүше елдер Қазақстанға көптеген сұрақ қойды. Қазақстан оған дайындалуға, өзгеріс жасауға мәжбүр болды. Менің айтқым келгені – адам құқығын түрлі жағдайда көтереміз, бірақ ол сыртқа әрдайым көріне бермейді, өйткені бұл шетін мәселе.
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ HRW Еуропа одағын Орталық Азиямен байланыста адам құқығын ескеруге шақырдыБірақ осы саммитте Еуроодақ та, Орталық Азия елдері де ортақ халықаралық ұйымдардың: Адам құқығының жалпыға бірдей декларациясының, Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық жөніндегі ұйымның, Біріккен Ұлттар Ұйымының мүшесі екені атап өтілді. Саммитке қатысушы елдер Еуроодақпен әріптестіктің негізі саналатын адам құқығын сақтауға бейілміз деді. Бұл – жақсы қадам. Енді біз оны одан әрі жабық жиындарда талқылаймыз.
– Еуроодақ Қазақстанда ЛГБТ пропагандасына тыйым салу және "шетел агенті туралы" заң қабылдау бастамасына алаңдаушылық білдіргені мәлім. Қазақстан билігі бұған не деп жауап берді?
– Түрлі мәлімдемелерді, тіпті президент деңгейінде дәстүрлі құндылықтар жайлы айтылғанын көрдім. Адам құқығы дәстүр тұрғысынан қаралуы керек деді. Әрине, барлығы да мемлекеттің ішкі жағдайын ескеруі қажет-ақ. Бірақ адам құқығы, азаматтардың құқығы барлығы үшін күн тәртібінде бірінші тұруы керек.
Біздің мәлімдемеден соң ешкім көзқарасынан бас тартқан жоқ, бірақ сөзімізге құлақ түрді, өйткені өздерін қорғап уәж айтты. Мен ЛГБТ мәселесі күн тәртібіне шығады деп үміттенбеймін, бірақ Қазақстанды мұны адамдардың жеке құқығы тұрғысынан қарастыруға шақырамын.
ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ "Таңдауым – елде қалу, күресу". Фем-белсенді Жанар Секербаеваның бір күні– Адам құқығын құрметтеу туралы үндеулер Орталық Азия үкіметтеріне ұнай қоймайтыны белгілі.
– Кез келген үкіметке ұнамайды.
– Пост-кеңестік әлемдегі геосаяси тұрақсыздықты ескерген Батыс елдері Орталық Азияға бұл жөнінде үлкен салмақ салуда сақтық танытатын көрінеді. Мұндай жағдайда тепе-теңдікті қалай ұстайсыздар?
– Осыған дейін айтқанымдай, біз бұл елдермен әріптестік орнатуға мүдделіміз. Егер қандай да бір ел теріс қадамдар жасаса, оны әріптестік аясында қозғауға болады. Мұның бәрі Еуропаның немесе Батыстың құндылықтары емес. Бұл – халықаралық ұйымдарға қосылған елдерге ортақ құндылық. Олар адам құқығын, жеке азаматтар құқығын, еркіндігін құрметтейміз деп міндеттеме алған. Біз бар болғаны соны ғана сұраймыз. Бірақ сөйте тұра әріптестігімізді жалғастыра береміз. Сол үшін ғана әріптестігімізді тоқтатпаймыз. Керісінше, әуелі әріптестік орнатып, содан кейін ғана осы мәселелерді қозғауға мүмкіндік аламыз. Әрине, бұл ескертулер жөнінде Орталық Азия елдерінің өз ұстанымы бар, олар тіпті біздегі жағдайға да пікір білдіріп жатады, біз оған әрдайым ашықпыз.
ЕУРООДАҚ АЗАТТЫҚТЫ НЕГЕ ҚОЛДАДЫ?
– Жақында Азат Еуропа/Азаттық радиосы Конгресс мақұлдаған қаражатқа қол жеткізе алмай, қиындыққа тап болды. Конгресс грантының берілмеуі Азаттық радиосына үлкен қауіп төндірді. Осы тұста Еуроодақ Азаттыққа қолдау білдіріп, қаржылай көмек көрсету мәселесін талқылады. Еуроодақ үшін Азаттықтың мәні қандай?
– Қаржыны қайтарып алу немесе қайта қарау мәселесі АҚШ-тың құзыретінде. Бұл – солардың шешімі. Ол туралы пікір білдіре алмаймын. Бірақ біз USAID жұмысына теріс әсер еткен жағдайға өкініш білдіреміз. Азаттық радиосы мен жалпы баспасөз құралына келсек, Азаттықтың Еуропа үшін, Еуропа Одағы үшін тарихи мәні бар. Еуроодаққа мүше бірқатар елде Азаттық радиосы әлі жұмыс істейді. Біз оны тәуелсіз әрі құнды ақпарат көзі деп қарастырамыз. Азаттық радиосы осы елде аккредитация мәселесіне тап болған кезде біз мұны мұқият қадағалап отырдық және біз оның жұмысын әрдайым қолдаймыз. Қаржы мәселесі шешіледі деп үміттенемін.
– Елші ханым, сұрақтарымызға уақыт бөліп, ашық жауап бергеніңізге рақмет.